कौस्तुभ फॉल पिको सेंटर

त्या वेळेस आम्ही धारणीला होतो. धारणी हे अमरावती जिल्ह्यातील एक तालुक्याचे ठिकाण आहे. मी पहिलीत  असेन. एके दिवशी मी संध्याकाळी शाळेतून घरी आल्यावर मला दिसले कि माझ्या अत्यंत आवडत्या दगडी पाटीवर पेंटच्या ब्रशने बाबा काहीतरी लिहीत आहेत आणि आई बाजूला बसून ते बघते आहे. मी जवळ जाऊन बघितले तर मला दिसले कि त्यावर पांढऱ्या रंगात लिहिले होते "कौस्तुभ फॉल पिको सेंटर". माझ्या दगडी पाटीवर माझ्या नावाची अशी पाटी बघून मी खूप चिडलो होतो. तर ताईने हसून हसून मला चिडवायला सुरुवात केली होती. माझी पाटी आई बाबांनी मला न विचारता वापरली म्हणून तर मला राग आलाच होता पण त्यापेक्षा जास्त राग माझे नाव त्या पाटीवर टाकले होते ह्याचा आला होता. काही वेळाने मला समजले कि आई फॉल पिको करून देण्याचे काम करणार आहे. हि गोष्ट साधारण १९९१-१९९२ च्या सुमारासची आहे. धारणी हे जरी तालुक्याचे ठिकाण असले तरी त्यावेळेस गावाची एकूण वस्ती फक्त काही शेकड्यांमध्ये होती आणि ती पण सलग अशी नव्हती. आम्ही नागपूरला असताना आईने शिवणकामाचे शिक्षण घेतले होते. त्यानंतर घरी शिलाई मशीन पण आले होते. पण नंतर लगेचच बाबांची धारणीला बदली झाली.

माझी आणि ताईची शाळा दुपारची असे. त्यामुळे सकाळी बाबा ऑफिसला, ताई आणि मी शाळेत गेल्यानंतर आईला दुपारी वेळ असायचा. त्यावेळचा उपयोग आणि स्वतःच्या कौशल्याचा उपयोग करण्याचे तिच्या मनात आले. पिकोचे काम हे मशीनवर करता येत असे तर फॉल हाताने लावायला लागत असे. त्यामुळे पिको झटपट होई तर फॉल दोन्ही बाजूनी लावायचा असल्यामुळे बराच वेळ घेई. फॉल सुईने अत्यंत काळजीपूर्वक घालावा लागे. मांडीवर एक पाट घेऊन आई बराच वेळ फॉल लावायचे काम करीत बसे.

हळू हळू आईचे काम वाढले. खरे म्हणजे हे काम ती व्यवसाय म्हणून करत नव्हती. पण आपल्याकडे उपलब्ध असणाऱ्या वेळेचा काही सदुपयोग व्हावा ह्यासाठी करत होती. घर सांभाळूनच आपण हे काम करायचे असे तिने ठरवले होते. त्यामुळे त्या अनुशंगानेच तिने कामाच्या व्याप वाढवला. इतक्या लहान गावात असा कितीसा व्यवसाय होणार. आम्ही धारणीला जवळपास तीन वर्ष होतो. तेव्हढ्या वेळात तिने आपल्या छोट्याश्या व्यवसायातून तीन  हजार रुपयाचा नफा कमावला. ह्यातून तिने स्वतःसाठी काहीही घेतले नाही. बाबाना मात्र तिने आपल्या उत्पन्नातून टायटनचे एक छानसे घड्याळ घेतले. धारणींहून बाबांची बदली अमरावतीला झाली. ह्यावेळपर्यंत माझा आणि ताईचा अभ्यास वाढल्यामुळे आईने तिचा छोटासा व्यवसाय बंद केला. तर अशी ही माझ्या नावाच्या एका छोट्याश्या व्यवसायाची छोटीशी कथा.

आजच्या जगात उद्यमशीलतेला एव्हढं महत्व आलेलं असताना माझ्या आईने सुमारे तीस वर्षांपूर्वीच स्वतः:चे स्टार्टअप सुरु केले होते. परंतु आपल्या घराला आणि मुलांना आपली जास्ती गरज आहे हे ओळखून तिने आपला व्यवसाय जास्ती पुढे वाढवला नाही. एव्हढ्या कष्टाने सुरु केलेला व्यवसाय तिने बंद केला. कदाचित आईने व्यवसाय सुरु ठेवला असता तर तो ती अजून मोठा करू शकली असती. कदाचित आज माझ्या नावाने सुरु झालेल्या त्या व्यवसायाचा मला खूप अभिमान वाटला असता. परंतु घरातील जबाबदारी तिला ह्यापेक्षा जास्त महत्वाची वाटली. 

लहानपणी शाळेच्या फॉर्मवर आईच्या व्यवसायाच्या जागेवर गृहिणी अशी नोंद करता मला कधी कधी वाटायचे कि ती पण जर नोकरी करणारी असती तर किती छान झाले असते. कारण गृहिणी असे लिहिण्यात मला काही चांगले वाटत नसे. परंतु जसा जसा मी अजून मोठा होत गेलो त्यावेळी लक्षात आले कि घरात नीट लक्ष देणे म्हणजे काही साधे काम नाही. मुळात जर नीट लक्षात घेतले तर व्यवस्थापनातल्या बऱ्याच संकल्पना घरात गृहिणी वापरत असतात.

उदाहरणार्थ मी काही दाखले खाली देतो आहे. ह्यापेक्षा कितीतरी अधिक असे दाखले देता येतील.

१. रिऑर्डर लेव्हल हि ऑपरेशन्स व्यवस्थापनातील संकल्पना स्वयंपाकगृहातील सामान किंवा किराणा मागण्यासाठी वापरणे, किंवा काही वेळेस काही विशिष्ट वस्तू गरज असेल त्या वेळेस अँड आवश्यक त्या प्रमाणात मागवणे जे कि ऑपरेशन्सचे व्यवस्थापनातील जस्ट इन टाइमचे तत्व आहे.

२. वर्षानुवर्षे गृहिणी स्वयंपाकघरात वरण, भाजी, पोळ्या करताना त्यांची चव, पोळ्यांचा आकार हा जवळपास रोज एकसारखा असतो म्हणजेच सिक्स सिग्मा किंवा टोटल क्वालिटी मॅनेजमेंट चे तत्व.

३. घरातील प्रत्येक वस्तू हि तिच्या ठरलेल्या जागीच ठेवणे म्हणजे लिन मॅन्युफॅक्चरिंग चे तत्व.

४. घरात येणाऱ्या पैशांचे मॅनेजमेंट ह्यामध्ये घरगुती कामांचा प्राधान्यक्रम ठरवणे आणि त्यानुसार कामे करणे म्हणजेच फायनान्शियल मॅनेजमेंट करणे.

५. घरातील प्रत्येक माणसाला त्याच्या कुवतीनुसार कामाचे वाटप करणे आणि ते काम त्याच्याकडून करवून घेणे म्हणजे मनुष्यबळ विकास व्यवस्थापन करणे.

6. उन्हाळ्याची कामे, दिवाळीची कामे, हिवाळ्यातील कामांची योजना, आखणी, प्रत्यक्ष ती कामे करणे आणि ठरलेल्या दिवशी ती पूर्ण करणे म्हणजेच प्लॅन-डू-चेक-ऍक्ट चे तत्व आणि प्रकल्प व्यवस्थापनातील सर्व सूत्रे वापरणे.

गृहिणींना हि सर्व तत्व नक्कीच माहित नसतील परंतु सर्व घर त्या लीलया सांभाळू शकतात कारण आपल्या घरावर आणि आपल्या घरातील लोकांवर त्यांचे असलेले निस्सीम प्रेम आणि त्यांच्या सुखासाठी वाटेल तेव्हढे कष्ट करण्याची त्यांची तयारी.